Kaza herhangi bir kasıt söz konusu olmaksızın, beklenmedik bir zamanda, dıştan ve ani bir etkiyle meydana gelen, sonucu istenmeyen ve kişilere zarar veren olay” olarak tanımlanabilir. İş kazası ise; Dünya Sağlık ÖrgütüWne (WHO) göre, önceden planlanmamış, çoğu kişisel yaralanmalara, makinelerin ve araç gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olaylar sürecidir.
El yaralanmalarına sebep olan iş kazalarını önlemede temel amaç, el aletleri ile yapılan çalışmalarda ortaya çıkan riskleri ve alınması gereken tedbirleri öğrenmek ve uygulamaktır.
El yaralanmalarına sebep olan iş kazalarından korunmada önlem olarak; iş yerlerinde arızalı ve bakımsız cihazların onarımı, cihazların usulüne göre uygun kullanılması ve yanlış yerlerde kullanılmaması ile kullanım sırasında kişisel koruyucu donanım kullanılması öncelikli hedefler içerisindedir.
El, damar ve sinirleri, kanal ve tünelleri, bağları, tendonları ve fasia gibi kas ve iskelet sistemi komponentleri ile kendine özgü ve karmaşık bir yapıya sahiptir. El, günlük yaşam aktivitelerinde karmaşık fonksiyonların gerçekleşmesini sağlar.
İş kazaları içerisinde el yaralanmaları önemli yer tutmaktadır. İnsan hayatının her aşamasında, günlük yaşam ve mesleki aktivitelerin gerçekleşmesinde tartışmasız ciddi katkısının olduğu bilinen el, aynı zamanda hastalık ve kazalarda en çok etkilenen yapılardan biridir.
Üst ekstremite (el, ön kol, kol) yaralanmaları total uzuv yaralanmalarının yüzde 30’unu içermektedir. Yaralanmalar sadece kas iskelet düzeyinde değil aynı zamanda merkezi ve periferik sinir sistemi hasarlarını da barındırmaktadır.
Tüm koruyucu önlemlere rağmen, el yaralanmaları kaçınılmaz olduğunda, erken dönemde ve doğru yerde, yeterli teknik donanım ile bütünleştirici tedavi yapılması kalıcı hasarın azalmasında çok büyük önem taşır.
Meydana gelen el, ön kol ve kol yaralanmalarında öncelikle el cerrahisi uzman doktoru tarafından değerlendirilen hastaların acil cerrahi müdahalesi yapılmalıdır. El yaralanmaları çok ciddi ve kompleks olmadığı sürece yaşamı tehdit etmez, fakat yaşam kalitesini etkileyebilir. Bu bakımdan el rehabilitasyonu bu konuda ileri düzeyde bilgi ve deneyimi olan el rehabilitasyon ekibi tarafından uygulanmalıdır.
Elde kaza veya darbe sonucunda oluşan yumuşak doku yaralanması, yumuşak doku (tendon-kiriş), sinir kesisi, yanık, kemik erimesi, kırık ve kırık cerrahisi sonrası, el cerrahisi ve sonrası, iş kazası sonrası, artrit (kireçlenme ve romatizmal hastalıklar), kas-iskelet sistemine bağlı ağrılı durumlar, bağ ve tendon hastalıkları ve cerrahisi sonrası, uzatma cerrahisi (illizarov) sonrası, karpal tünel, kübital tünel gibi sinir sıkışma sendromu sonrası, avasküler nekroz, kas transfer ameliyatı sonrası, brakial preksus yaralanması ve cerrahisi sonrası, inme, parkinson, multipl skleroz, gullian barre sendromu sebebiyle el fonksiyonları etkilenen bireylere tedavi el rehabilitasyon ekibi tarafından uygulanmaktadır.
El rehabilitasyonu ağrı kontrolünden fonksiyonların kazanılmasına kadar geniş bir yelpazede yapılır. Bu süreçte hastanın dinamik katılımı tedavinin başarısında değer taşır. Aynı zamanda uygulanan tedavi yöntemleri de süreci hızlandırmaktadır.
El ve üst kolda olan akut ve kronik ağrının tedavisi, sinir yaralanması veya travması sonrası oluşan aşırı duyarlılığın tedavisi, sinir yaralanması sonrası yeni his-duyu eğitimi, hareket,kuvvet ve beceriyi arttırmaya yönelik ev egzersiz programlarını düzenlemek, yaralanmadan sonra koruma veya düzeltme amaçlı atel uygulanması, adaptif yöntemler ve cihazlarla günlük yaşam becerilerini çalışma, yeni beceri kazanma, işe dönüş öncesi hazırlık, işe dönüşü hızlandırma gibi tedavilerin yanı sıra cerrahi sonrası rehabilitasyon ile yukarıda belirtilenlere ilave olarak açık veya dikilmiş yaraların tedavisi, şişliğin azaltılması, ameliyatta onarılan yapıların korunması veya hareketin arttırılmasına yönelik atel uygulanması, tendonların ve sinirlerin onarımı, kırılan kemiklerin ameliyatla tedavileri sonrası iyileşmenin arttırılması, hareket kabiliyetinin korunması, fonksiyonların arttırılması ve güçlendirilmesi için yapılan özel rehabilitasyon yöntemleri, ev egzersiz programı uygulanan tedavi yöntemleridir.
Robotik rehabilitasyon (armeo el-kol robotu gibi) bu sürece olumlu katkısı olan kıymetli tedavi yöntemlerinden biridir.
El rehabilitasyonunun temel hedefi eski fonksiyonların yeniden kazanılması ya da elde edilebilen maksimum düzeye çıkarılmasıdır. Kendi alanında eğitimli ve deneyimli el cerrahisi, ortopedi ve travmatoloji, plastik ve rekonstrüktif cerrahi ile fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanları tedavi sürecinde birlikte çalışırlar.
Tedavinin başarısı hem el cerrahisinin hem de el rehabilitasyonunun birlikte çok iyi uygulanması ile mümkündür.
Doç. Dr. Aliye Yıldırım Güzelant
Özel Reyap Hastanesi Çorlu
Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Departmanı